دولت زدگی در مدیریت شهری را پایان دهیم

دکتر محسن رضایی در نشست تخصصی «شناخت چالش ها و فرصت های توسعه شهری» در مشهد مقدس گفت: مهاجرت و تغییر اقلیم و محیط زیست، مسائل مهمی است که باید در شهرسازی لحاظ کنیم 

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دکتر محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، صبح یکشنبه 26 بهمن 99 در نشست تخصصی «شناخت چالش ها و فرصت های توسعه شهری و لزوم تدوین سیاست های کلی نظام در حوزه مدیریت شهری» که در سالن اندیشکده مدیریت شهری کلانشهر مشهد مقدس برگزار شد، گفت: ما همچنان که معتقدیم تمرکزگرایی اقتصادی در کشور باید کمتر شود، معتقدیم برخی نهادها مثل مجمع تشخیص مصلحت نظام هم باید از تمرکزگرایی فاصله بگیرند و الگوهای جدیدی از سیاستگذاری را در پیش گیرند. به همین دلیل بنا را بر این گذاشته ایم که همکاری پژوهشی مجمع تشخیص محدود به نخبگان و مراکز علمی تهران نباشند. استان خراسان رضوی و شهر مشهد مقدس می تواند در مورد مدیریت محلی، شهرداری ها، شوراهای شهر و شهرسازی، اندیشکده ای را تشکیل دهد و در سیاستگذاری مدیریت شهری به مجمع تشخیص مصلحت نظام کمک کند. در سایر استان ها هم متناسب با شناختی که از اقلیم، سوابق تاریخی و علمی آنها داریم، مراکز پژوهشی و سیاستگذاری مستقل از دبیرخانه مجمع تشخیص تشکیل شود و به دبیرخانه کمک کنند.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: مشهد به این دلیل برای اندیشکده مدیریت شهری مناسب است که هم سابقه تمدنی دارد و هم توسعه شهری در دوران جمهوری اسلامی نیازمند توجه به هویت مذهبی همزمان با هویت ایرانی است. مشهد این ظرفیت را دارد که توسعه شهری دوران جمهوری اسلامی را مدیریت و اصلاح کند. این استان کمتر از استانهای دیگر، «دولت زده» شده است. دولت زدگی در مدیریت شهری خطرناک است. امروز اداره شهرها در اختیار دولت است. دولت زدگی ناشی از اقتدارگرایی انگلیسی بود که در دوره پهلوی اول با محوریت نگاه سخت افزاری به امنیت و به توصیه انگلیسی ها در شهرهای ایران پیاده شد.

دکتر رضایی گفت: آسیب های فراوان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از این شهرسازی وارداتی به ایران رسیده است و شناسایی این خسارت ها در پایه ریزی الگویی جدید موثر است. نقش شهرها را در شکل گیری هویت های جدید کاملاً پررنگ می بینم. شهرسازی مدرن در تغییر و تحولات فرهنگی تاثیرگذار بوده و علاوه بر بُعد سکونتگاهی و رفاهی و کاربردی، باید به این مساله توجه کنیم.

نویسنده کتاب ایران آینده گفت: خراسان رضوی باید یک جایگاه ویژه در تمدن ایران آینده پیدا کند. کما اینکه اصفهان، شیراز، تهران و سایر کلانشهرها باید هرکدام نقش مکمل و متمایزی را ایفا کنند. بعد از این نقش های تمدنی، مباحث راهبردی مطرح می شوند. در مباحث راهبردی، خراسان باید با نگاهی دیگر، سرآمدی خود را تقویت کند. اگر این دید راهبردی را قبلا پیدا می کردیم، اجازه نمی دادیم حاشیه نشینی با این وسعت نگران کننده در مشهد شکل بگیرد.

وی افزود: متاسفانه دولت و نخبگان ما شهرسازی را مدیریت نمی کنند. بلکه خانه سازی و حداکثر شهرک سازی را مدیریت می کنند. شهرسازی و پدیده حاشیه نشینی از کنترل خارج شده است. مدیریت اجرایی کشورمان باید مسیر صحیح یعنی حرکت منطقی از شهرسازی به خانه سازی را دنبال می کرد. ما متاسفانه برعکس عمل کرده ایم یعنی از خانه سازی به طرف سراب شهرسازی غیرعلمی می دویم. هر طرح جامعی که بدون دید راهبردی نوشته شود، در عمل قابل پیاده شدن نیست و اینگونه طرحها با یک موج جدید مهاجرت جمعیتی، به هم می ریزد. 

دکتر رضایی گفت: توسعه نامتوازن و خدمات نابرابر که در کلانشهرها ارائه می شود، مشوّق مهاجرت مردم از شهرها و روستاها به حاشیه این شهرها شده است. دولت مسائل رفاهی را برای ساکنین شهرهای بزرگ بدون در نظر گرفتن تاثیرات بیرونی نظیر تغییر اقلیم بالا می برد و این باعث محو رفاه فعلی این شهرها در ده سال آینده خواهد شد. عوامل بیرونی این طرح های جامع را باید با آینده پژوهی ببینیم. باید 15 سال خشکسالی تایباد و تربت جام را در طرح جامع مشهد می دیدیم. اقلیم ایران تغییر خواهد کرد. در سی سال آینده یک درجه دمای ایران، گرم تر خواهد شد و شاهد بارش های سیل آسا و یا خشکسالی خواهیم بود. این تغییر اقلیم چه تاثیری روی طرح های جامع شهری دارد؟ نمی توانیم این رویدادها را نبینیم. مهاجرت و تغییر اقلیم و محیط زیست، مسائل راهبردی است که باید در شهرسازی لحاظ کنیم.

وی افزود: در درون شهرها حتما باید «مدیریت محله محور» را جدی بگیریم. محله ها یک هویت جمعی به شهروندان و خانواده ها می دهد و خانواده ها در کنار این هویت محلی به اصالت های خود برمیگردند. شهر یک محیط زنده با ماهیت انسانی است که باید این موضوع را در شکل گیری محلات دخیل بدانیم و شهروندان امتداد زیست در شهر را حس کنند و به چشم ببینند. شهر باید در زندگی انسان، بی پایان باشد. این طور نباشد که با چند سال زندگی در یک شهر، شهروندان و جوانان به فکر ترک آن باشند.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: پویایی و زندگی در شهر، به تفاوت و تعامل محله ها بستگی دارد و بیرون از خانه ها باید سرزندگی و تفاوت محله ها حس شود. همانطور که مردم نمی خواهند در خانه های یکسان زندگی کنند، محلات باید معنی خود را در تفاوت و شادابی پیدا کنند. آرامش شهروندان یک مساله روانی است که تنها در فیزیک و کالبد خانه ها نیست. تحولات آینده، بیش از آنکه سیاسی باشد، اجتماعی خواهد بود. اقتصاد هم از سیاست فاصله می گیرد و به سمت اقتصاد اجتماعی حرکت می کند. در آینده تنها بحث دولت و بنگاه ها نیست، شهر و دولت مطرح است. بنگاه - دولت همان سرمایه داری است و در شهرهای آینده علاوه بر بنگاه ها، محیط های مسکونی و مشاغل خانگی هویت پیدا می کنند. حادثه کرونا به تغییر سبک زندگی در قرن جدید، سرعت می بخشد.

وی افزود: ایران اسلامی، مهد تمدن و شهرسازی بوده است. نیشابور ما یک تمدن شهری داشته است. ری که اکنون به گونه فاجعه باری در تهران محو شده، یک تمدن و سبک شهرسازی داشته است. باید با بحث ها و پژوهش های شما به نظریات و الگوها و رویکردهای اجرایی برسیم و الگوهای جدید شهرسازی برپایه دانش و هویت بومی را در سراسر کشور به پیش ببریم زیرا انسان توانمند، سالم و شاد نیازمند محیط اجتماعی خوب و شهر خوب است.