انتشار مجموعه خاطرات دکتر محسن رضایی

تاریخ شفاهی فرماندهان، مهم‌ترین منبع دفاع مقدس برای تاریخ‌نگاری و آگاهی جامعه از چیستی، چرایی و چگونگی این رویداد بزرگ تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود؛ زیرا این فرماندهان بودند که در سطوح مختلف از فرمانده عالی و قرارگاه مرکزی تا فرمانده لشکر و فرمانده گردان، ابعاد دفاع مقدس را طراحی، برنامه‌ریزی و اجرا کردند و در جنگ هشت‌ساله نبردهای بزرگی را برای آزادسازی سرزمین‌های ایران و استیفای حقوق ملّت و انقلاب علیه دشمن بعثی به منصه ظهور رساندند که پیشینه تاریخی این ملّت، چنین تحوّل و توانمندی‌ای را به یاد ندارد. ایران در آینده می‌تواند با اتکا به تجربه و دستاوردهای علمی و مکتب دفاعی دوران دفاع مقدس، بالنده و مؤثر زندگی کند و در محیط پیرامونی خود ایفای نقش نماید.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دکتر رضایی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، از بهمن ماه ۱۳۸۸ تاریخ شفاهی فرماندهان را آغاز کرد. در میان فرماندهان، سردار سرلشکر دکتر محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران (۱۳۷۴ ـ ۱۳۶۰)، انتخاب اوّل و اولی بود؛ زیرا تحوّل در جنگ، تحوّل در سازمان رزم سپاه و تحوّل در سپاه پاسداران با انتصاب وی توسط حضرت امام به فرماندهی سپاه اتفاق افتاد. رضایی را می‌توان فرمانده صاحب‌سبک در تاریخ معاصر ایران دانست که موفّق به خلق مکتب دفاعی و نیز سازماندهی نیروی مسلح جدید و بی‌نظیر در تاریخ نظامی شده است.

محسن رضایی قبل از فرماندهی سپاه، اقدام بزرگ دیگری نیز انجام داده و آن را به بلوغ رسانده بود؛ او با کمک جوانان انقلابی، در شرایطی که کشور در تب‌وتاب برخاسته از انقلاب و تحوّل ساختاری و بی‌نظمی دوره گذار به سر می‌برد و تشکیل واحد اطلاعاتی در نظام پس از انقلاب یادآور ساواک بود، سازمان اطلاعاتی جدیدی را تأسیس کرد تا علاوه بر خدمت در سپاه، با کار اطلاعاتی نیز از نظام برآمده از انقلاب صیانت کند. رضایی به تشکیل واحد اطلاعات و ساختاربندی آن و تشکیل اطلاعات داخلی و خارجی و کار اطلاعاتی روی گروه‌های سیاسی که بی‌نظمی پس از انقلاب، آنها را برای تصاحب قدرت اغوا کرده بود، پرداخت و توانست در سال‌های ۶۰ ـ ۱۳۵۸ و قبل از وقوع جنگ، نظام جمهوری اسلامی را از دو مهلکه به‌غایت خطرناک به سلامت عبور دهد:

کتاب اول از مجموعه تاریخ شفاهی محسن رضایی با عنوان "راه"، ماحصل ۲۱ جلسه گفت‌وگوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با جناب آقای دکتر محسن رضایی است که از ۲۸ بهمن ۱۳۸۸ شروع شد و تا ۲۳ تیر ۱۳۹۴ ادامه یافت و اکنون پس از مراحل آماده‌سازی و تدوین، در معرض انتشار برای استفاده مردم و نخبگان کشور است.

 در شروع کار، ایده تاریخ شفاهی فرماندهان جنگ ازطرف مرکز به آقای دکتر رضایی پیشنهاد شد و ایشان پس از حدود شش ماه پذیرفتند مصاحبه درباره دفاع مقدس را شروع کنند، امّا مرکز بر این نظر بود که چند جلسه نیز به منشأ اجتماعی، طبقاتی و خانوادگی آقای رضایی و همچنین نقش ایشان در واحد اطلاعات اختصاص یابد که جذاب‌بودن موضوعات و اهمیت آنها سبب شد ۲۱ جلسه مصاحبه را شامل شود. بنابراین جلد اوّل تاریخ شفاهی دکتر رضایی از سه بخش عمده تشکیل شده است: دوره نوجوانی، دوران مبارزه و دوره واحد اطلاعات.

در جریان ایده‌پردازی و طراحی، موضوع‌بندی، طرح سؤال، انجام‌دادن مصاحبه، ضبط تصویر و صدا، پیاده‌کردن نوار مصاحبه، کنترل متن پیاده‌شده براساس محتوای ضبط‌شده، تایپ، مطابقت و نمونه‌خوانی، اصلاح تایپ، پرینت متن، تدوین اوّل، تدوین دوّم، اصلاحات تدوین اوّل و دوّم، تیترگذاری، بخش‌بندی و فصل‌بندی، تنظیم پاورقی‌ها، جاسازی عکس و نقشه، مدیریت آماده‌سازی جلسه‌ها تا مرحله چاپ، بازبینی نهایی مدیریت و نظارت علمی پروژه، و درنهایت در صفحه‌آرایی و طرح جلد و چاپ آن، ده‌ها نفر از مسئولان، مدیران، کارشناسان، نخبگان و کارورزان همکاری داشته‌اند.

مطالب این شماره از مجموعه تاریخ شفاهی دکتر محسن رضایی، در هفت بخش به شرح ذیل تنظیم شده است:

بخش اول: خانواده و نوجوانی

جلسه اول: خانواده

جلسه دوم: فعالیت فرهنگی مذهبی

بخش دوم: دوران مبارزه

جلسه سوم: هنرستان

جلسه چهارم: تشکیل خانه تیمی

جلسه پنجم: زندان و ساواک

جلسه ششم: مهاجرت

جلسه هفتم: زندگی مخفی

بخش سوم: صیانت از انقلاب

جلسه هشتم: واحد اطلاعات سپاه

جلسه نهم: ترور نافرجام

جلسه دهم: ویژگی نیروهای اطلاعات

بخش چهارم: مقابله با گروه‌های سیاسی

جلسه یازدهم: فرقان و خلق عرب

جلسه دوازدهم: چریک‌های فدایی خلق در شمال

بخش پنجم: امریکا کانون توطئه

جلسه سیزدهم: سفارت امریکا

جلسه چهاردهم: کشف کودتا

بخش ششم: تحریک‌های قومی و مذهبی

جلسه پانزدهم: سیستان و بلوچستان

جلسه شانزدهم: حزب خلق مسلمان و شریعتمداری

بخش هفتم: سازمان مجاهدین خلق

جلسه هفدهم: سازماندهی مسلحانه

جلسه هجدهم: انفجار در حزب جمهوری اسلامی

جلسه نوزدهم: زدن کادر مرکزی سازمان

جلسه بیستم: مردم علیه سازمان

جلسه بیست‌ویکم: سازمان در کردستان و جنگل

۲۱ جلسه مصاحبه این جلد را آقایان دکتر غلامعلی رجایی و دکتر حسین اردستانی انجام داده‌اند و مدیریت اجرایی پروژه نیز برعهده آقای حجر اردستانی بوده است. ویراستاری محتوایی کتاب را هم دکتر حسین احمدی و سه جلسه آن را آقای دکتر رضا کلهر، و ویراستاری ادبی را خانم زهرا گل‌محمدی انجام داده است. مدیریت جلسه‌ها و دعوت از کارشناسان و مدیران وقت واحد اطلاعات نیز برعهده سردار اصغر رسول‌زاده بوده که بخش مهمی از شکل‌گیری تاریخ شفاهی را شامل شده است.

 همچنین آقای یدالله ایزدی، مسئول بخش تاریخ شفاهی مرکز، در مدیریت مجموعه کار ایفای نقش کرده است. نوارهای مصاحبه را نیز خانم لیلا خازنی پیاده کرده است و تایپ آن را خانم‌ها لیلا رستمی و معصومه رحیمی صائین و مطابقت‌ها و بازبینی نهایی را خانم فاطمه اردستانی و خانم فریده چمک انجام داده‌اند. تصویربرداری جلسه‌های مصاحبه هم به‌همت آقایان محمود پاسراد، سالار عباسی و جعفر محمودی صورت گرفته است. این اثر ملّی بدون همکاری نامبردگان و تلاش ساعیانه ایشان و همچنین مجموعه عزیزان مرکز و نیز مدیران و کارشناسان و کارمندان دفتر جناب آقای دکتر رضایی به انجام نمی‌رسید و مرکز از همه آنان صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کند.

مرکز امیدوار است تاریخ شفاهی دکتر محسن رضایی، بخشی از ناگفته‌های تاریخ سراسر مجاهدت انقلاب اسلامی و خون دل‌های خورده‌شده برای حفظ نظام مقدس جمهوری اسلامی را بازتاب دهد و آیندگان نیز از آن منتفع شوند.