ميانجيگري میان ترکیه و روسیه، دیپلماسی مغفول مانده ایران

دکتر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در بخشی از سخنان خود که در برنامه ی زنده تلویزیونی نگاه یک بامداد یکشنبه 22 آذر از شبکه یک سیما پخش شد، با اشاره به اقدامات صحیح ایران در فرایند تحولات منطقه از جمله اقدامات مستشاری و کمک های تسلیحاتی به ملت های مبارز علیه تروریسم و تجاوز، همچنین از اینکه جمهوری اسلامی ایران از تمامی توانمندهای خود برای حل مشکلات منطقه استفاده نمی کند گلایه کردند.

ایشان یکی از توانمندی ها و فرصت های مغفول مانده برای ایران را بحث دیپلماسی اعلام کردند و گفتند در حال حاضر با توجه به شدت گرفتن تنش های میان روسیه و ترکیه، جمهوری اسلامی ایران بهترین فرصت را دارد تا میان ترکیه و روسیه تنش زدایی انجام دهد و ضمن بالابردن جایگاه سیاسی خود، شعله های آتش ایجاد شده درمنطقه را کاهش دهد، اما مسئولین دیپلماسی ما از این موضوع غافل هستند.

دکتر رضایی همچنین با اشاره به رقابت های تاریخی درگیری های روسیه با عثمانی ها در طول تاریخ و تشبیه آن به تنش های فعلی افزودند در صورت ادامه این فرایند خطرهای جدی منطقه را تهدید می کند.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در بخش دیگری از سخنان خود نیز به ماجراجویی های ترکیه در خاورمیانه و آسیب های آن برای منطقه و خود کشور ترکیه اشاره کردند و گفتند برگشتن ترکیه به اصول عقلانی و خروج این کشور از عراق به نفع همه کشورها و ملت های منطقه است.

ایشان همچنین به درستی به این حقیقت اشاره کردند که ترکیه با توجه به سال ها ناکامی در ورود به اتحادیه اروپا و شکل دادن به یک تعامل اقتصادی برابر با اروپا، تمایل و جهت اقتصادی خود را به سمت شرق تغییر داده است ولی در این سیاست دچار شتابزدگی و اشتباهات فراوان شده است.

نگاشته حاضر با تأکید بر این بخش از گفته های دکتر رضایی که در سطرهای بالا به آنها اشاره شد و با لحاظ کردن پیامدهای حادثه سرنگوني يك فروند جنگنده روسي كه بنا بر ادعاي مقامات روسي بر فراز آسمان سوريه توسط نظاميان كشور تركيه مورد حمله قرار گرفت، بر آن است تا در ادامه ضمن بر شمردن دلایل شکل گیری چنین حقایقی به ضرورت استفاده ایران از توانمندی دیپلماسی خود را برای حل بحران و تنش میان ترکیه و سوریه اشاره کند.

باید گفت ولادیمیر پوتین رئيس جهمور روسيه در حالي سرنگونی جنگنده کشورش توسط تركيه را تلاشي براي حمايت اين دولت از تجارت نفت با داعش عنوان كرد كه در طرف مقابل رئيس جمهور تركيه نيز نقض حريم هوايي تركيه و عدم توجه به هشدارهاي نظاميان تركيه اي را دليل سرنگوني جنگنده روسي دانست.

در اين ميان تحليلگران و مفسران سياست بين الملل نيز در رابطه با این موضوع و چرایی آن، دلايلي از جمله تلاش تركيه براي حمايت از تركمن هاي حاضر در سوريه، تلاش تركيه براي جذب حمايت ناتو و آمريكا، نارضايتي تركيه از دخالت نظامي روسيه در سوريه، تلاش تركيه براي از بين بردن اجماع جهاني عليه داعش، تلاش ترکیه برای توجیه ورود نظامی خود به خاک عراق و آغاز رقابت منطقه ای با روسیه و ... بيان كردند.

در این کش و قوس ها آنچه جالب توجه بود هم زماني حضور رئيس جمهور روسيه در ايران با حادثه سرنگوني جنگنده روسيه بود كه در اين رابطه نيز برخي مفسران اين حادثه را تقابل مثلت تهران، مسكو و دمشق با تل آويو، آنكارا و رياض دانستند و اشاره كردند كه سفر ولادیمیر پوتین به تهران برای تقویت مثلث ژئوپولیتیکی ایران - روسیه - سوریه شكل گرفته بود و تركيه با هماهنگي اسرائيل و عربستان در جهت مقابله با تقويت اين مثلث دست به چنين اقدامي زده است.

فارغ از تحليل ها و دلايلي كه در پاسخ به چرايي اين رويداد ارائه شده است و اينكه حقيقت موضوع چيست، همانطور که دکتر رضایی نیز در سخنان تلویزیونی خود به آن اشاره کردند، بايد گفت: آنچه پس از حادثه سرنگوني جنگنده روسی به وقوع پيوست و باعث شکل گیری نوعی تنش سیاسی نظامی و اقتصادی میان روسیه و ترکیه شد، افق روشن و اميدوار كننده اي را در عرصه اقتصاد و امنيت منطقه نشان نمي دهد.

دیده شد که، پس از اين حادثه مقامات روسيه مواضع محكمي عليه تركيه گرفتند و رئيس جمهور روسيه در اين رابطه گفت: سقوط جنگنده روسی عواقب سنگینی برای ترکیه در پی خواهد داشت وسقوط جنگنده روسی تأثیر بزرگی بر روابط روسیه و ترکیه خواهد داشت.

همچنين مقامات روسي با اقدامات جدي و قاطعانه خود همچون اخراج 39 بازرگان تركيه اي از روسيه، قطع روابط و همكاري هاي علمي با تركيه، افشاگري بي سابقه عليه مقامات سياسي كشور تركيه، احتمال قطع يا گران كردن قيمت گاز صادراتي به تركيه، منع ورود كالا از تركيه به روسيه، منع اعزام گردشگر از روسيه به تركيه و... سعي بر تلافي خسارت وارده و تنبيه دولت تركيه كردند.

نكته قابل ذكر آن است كه مقامات ايراني پس از وقوع اين حادثه ضمن تأكيد بر مواضع و نگاه صحيح و اصولي ايران در برابر تحولات منطقه تنها از وقوع چنين رويدادي ابراز نگراني كردند.

براي مثال حسین جابرانصاری سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه ای وزارت امور خارجه ضمن اشاره به گفتگوی تلفنی وزیر امور خارجه ايران با همتاي روسي گفته است: این واقعه یک بار دیگر حساسیت شرائط سوریه و تاثیر رویدادهای آن بر صلح و امنیت جهانی و ضرورت مبارزه متحد بین المللی علیه تروریسم را نشان داد. همچنین آقای جابرانصاری گفت موفقیت تلاشها بر علیه تروریسم منوط به وجود اراده و عزم واحد منطقه ای و بین المللی در رویاروئی با تروریسم است.

همچنین در ادامه دیده شد که مواضع سیاسی ایران تا حدودی به سمت روسیه گرایش پیدا کرد و در عرصه گفت و گوهای دو جانبه میان رئیس جمهور ایران و ترکیه نوعی سردی و گفت و گو با چاشنی کنایه ملاحظه شد.

در حال حاضر، آنچه مهم و در حال اتفاق افتادن است اين است كه رفته رفته به تنش ميان روسيه و تركيه افزوده مي شود و اين موضوع به ويژه در كشور تركيه و براي ملت اين كشور خسارات فراوان خواهد داشت و از همین رو این مسئله برای ملت ترکیه نیز نگراني هاي شديدي را ايجاد كرده است.

به نظر مي رسد ادامه اين تنش و تشديد آن سبب خواهد شد خواه ناخواه توازن منطقه اي در منطقه دستخوش تغييرات شديدي شود و به دنبال آن بهانه ها برای باز شدن پاي متحدان تركيه و اسرائيل به منطقه باز شود و بر پيچيدگي تنش ها افزوده شود.

بر اساس آنچه گفته شد اگر پذیرفته شود كه ماجراجویی های اخیر ترکیه در قبال روسیه محكوم و به ضرر دو ملت منطقه است و همچنین اگر پذیرفته شود که، ترکیه در اقدامات دیگر خود نیز به نوعی دستپاچگی و ماجراجویی های خطرناک و زیان بار روی آورده است، می توان پیشنهاد کرد كه ايران تحت هيچ شرايطي نبايد در بحران ايجاد شده ميان دو كشور تركيه و روسيه نگاه منفعت طلبانه و جانبدارانه داشته باشد و ما نبايد از خسارات وارده به كشور تركيه توسط روسيه حمايت كنیم و يا بر آن دامن بزنیم.

نگاشته حاضر معتقد است در حال حاضر یک موضوع ضروری برای دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران که متأسفانه مغفول مانده و یا به آن توجهی نشده است موضوع اتخاذ رفتار میانجی گرایانه میان روسیه و ترکیه است.

فرجام سخن آنکه، با توجه به روابط خوب روسيه با ايران، مقامات جمهوري اسلامي ايران باید درصدد ميانجيگري و رفع تنش ميان اين دو كشور روسیه و ترکیه بر آيند، تا ضمن کمک به از بين بردن يك چالش امنيتي خطرناك در منطقه كه بدون شک در صورت استمرار عواقب سنگين تري برای منطقه خواهد داشت، جايگاه ژئوپليتيكي برتر و صلح طلب جمهوري اسلامي ايران را به دولت و ملت تركيه نمايش دهد و از طریق دیپلماسی صلح محور خود، ضمن کاهش و حذف تنش خطرناک میان روسیه و ترکیه همچنین ترکیه را به این موضع برساند که باید نیروهای نظامیش را به مرزهای خود بازگردانده و مرزهای جغرافیاییش را برای هرگونه فعالیت نظامی، تجاری و اقتصادی بر روی داعش ببندد.

رضا رحيمي /دانشجوي دوره دكتري جغرافياي سياسي جنوب غرب آسيا دانشگاه تهران